اجزای مختلف فسفر معدنی و قابلیت فراهمی آن در تعدادی از خاک های استان همدان

فسفر اغلب محدود کننده ترین عنصر غذایی برای تولید محصول در خاک هاست. اجزای معدنی و آلی فسفر به وسیله آزمون های معمول خاک تعیین نمی شود و روش تفکیک اجزا با استفاده از عصاره گیرهای مختلف برای کمی کردن شکل های شیمیایی مختلف فسفر پیشنهاد شده است. اهداف این پژوهش 1. بررسی تأثیر شکل های مختلف فسفر بر فسفر قابل جذب (فسفر عصاره گیری شده به روش اولسن)، 2. ارزیابی نسبت بین اجزای فسفر معدنی با شاخص های گیاه سیر بود. در این پژوهش فسفر معدنی در 30 نمونه خاک سطحی ( 30 -0 سانتی متر) از نواحی مختلف استان همدان جمع آوری و به صورت عصاره گیری متوالی به شش شکل شامل: دی کلسیم فسفات (ca2-p)، اکتا کلسیم فسفات (ca8-p)، آپاتیت (ca10-p)، فسفر پیوند شده با آلومینیوم (al-p)، فسفر پیوند شده با آهن (fe-p)، و فسفر حبس شده درون اکسیدهای آهن (o-p)، تفکیک شد. فسفر آلی و فسفر کل نیز تعیین گردید. به منظور ارزیابی قابلیت فراهمی شکل های مختلف فسفر برای گیاه سیر آزمایش گلدانی با نه نمونه از 30 نمونه خاک در یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو تیمار صفر و 150 میلی گرم فسفر در کیلوگرم خاک با سه تکرار انجام شد. نتایج نشان داد میانگین فسفر کل در این خاک ها 1500 میلی گرم بر کیلوگرم بود و فسفر آلی 19 درصد از آن را تشکیل داد. اجزای معدنی فسفر شامل دی کلسیم فسفات، اکتا کلسیم فسفات، فسفر پیوند شده با آلومینیوم، فسفر پیوند شده با آهن، فسفر حبس شده درون اکسیدهای آهن، آپاتیت و فسفر باقی مانده هر کدام به ترتیب 7/4، 20، 7/8، 0/3، 8/2، 24 و 18 درصد از فسفر کل را به خود اختصاص دادند. بیشترین مقدار فسفر معدنی به شکل فسفات کلسیم بود که 49 درصد از فسفر کل را تشکیل داد. نتایج مطالعات هم بستگی بین اجزای مختلف فسفر نشان داد که دی کلسیم فسفات، اکتا کلسیم فسفات، آپاتیت و فسفر پیوند شده با آلومینیوم هم بستگی معنی داری با فسفر عصاره گیری شده به روش اولسن داشتند. این نتیجه احتمالاً نشان دهنده آزاد شدن فسفر از این شکل ها در مدت عصاره گیری فسفر قابل دسترس است. نتایج آزمایش گلدانی نشان داد شاخص های گیاهی شامل عملکرد نسبی و بازده زراعی هم بستگی معنی داری با دی کلسیم فسفات، اکتا کلسیم فسفات و فسفر قابل جذب به روش اولسن داشتند و قابلیت جذب فسفر در این خاک ها بیشتر تحت تأثیر دی کلسیم فسفات و اکتا کلسیم فسفات است که می توانند در دراز مدت نیاز فسفر گیاه را برآورده کنند